De grootste kweker ter wereld van gevlekte adelaarsroggen

Als grootste kweker ter wereld van gevlekte adelaarsroggen hebben we bij Burgers’ Zoo een Europees stamboek opgezet en jarenlang de Europese populatie van deze dieren in publieksaquaria gecoördineerd. Inmiddels heeft onze collega Zoo Wroclaw dit kweekprogramma alweer enkele jaren geleden van ons overgenomen. Op het moment van schrijven leven er 95 gevlekte adelaarsroggen in Europese publieksaquaria: 51 mannetjes en 44 vrouwtjes. In Arnhem zwemmen momenteel zes volwassen dieren: 3 mannetjes en 3 vrouwtjes, waarvan twee vrouwtjes op anticonceptie. Op het moment van schrijven hebben we daarnaast nog vijf jonge dieren achter de schermen, die hoogstwaarschijnlijk op korte termijn naar andere publieksaquaria gaan verhuizen.

Een deel van de verklaring zit hem in de intensieve zorg van de dierverzorgers, die de dieren dagelijks met behulp van een voertang individueel voeren en heel nauwkeurig noteren wat elk dier heeft gegeten en in welke hoeveelheid. Al die data worden zorgvuldig bijgehouden en geanalyseerd, waardoor bepaalde patronen zichtbaar worden. Zo hebben we ontdekt hoe lang een cyclus bij een adelaarsrog duurt en wat de draagtijd is. Dat brengt ons op de bijzondere wijze van voortplanting: adelaarsroggen zijn eierlevendbarend. Ze broeden een ei in hun lichaam uit. Als het dooiermateriaal van het ei op is, dan krijgt het opgroeiende jong voeding via de baarmoederwand in de vorm van een speciale vloeistof. Het jong wordt als miniatuur van zijn moeder geboren.

Een ander deel van de verklaring zit hem in de leefomstandigheden van de adelaarsroggen. Allereerst moeten de dieren voldoende ruimte hebben om hun natuurlijke (zwem)gedrag te kunnen vertonen. In Arnhem hebben ze een bassin van maar liefst 1,6 miljoen liter water ter beschikking. De medebewoners bestaan enkel uit wat andere roggen en wat beenvissen. Dit zorgt voor een relatief rustige omgeving. Daarnaast luisteren de waterkwaliteit, temperatuur en de gewenste stroming van het water vrij nauw. Tot slot spelen ook de samenstelling en de hoeveelheid voedsel een rol.

DNA-onderzoek

Burgers’ Zoo heeft voor het eerst wetenschappelijk aangetoond, door middel van DNA-onderzoek, dat parthenogenese ook bij adelaarsroggen voorkomt. Parthenogenese betekent ongeslachtelijke voortplanting (van het Griekse ‘parthenos’ dat ‘maagd, meisje’ betekent en ‘genesis’ dat ‘geboorte’ betekent). Om DNA-onderzoek te kunnen verrichten aan elke individuele adelaarsrog heeft Burgers’ Zoo een speciale techniek ontwikkeld. Aan de basis van de staart heeft de adelaarsrog één of meerdere gifstekels. Van één van de gifstekels wordt een klein stukje afgeknipt: het dier voelt hier niets van, want het is te vergelijken met het knippen van een vingernagel bij een mens. Bovendien groeit het afgeknipte stukje stekel naar verloop van tijd weer terug. Om de stekel zit een heel dun huidlaagje, waaruit eenvoudig DNA-materiaal kan worden gewonnen in het laboratorium. Ook wordt genetisch onderzoek verricht om te achterhalen wie de ouders van een bepaald dier zijn. Op die wijze hebben we parthenogenese wetenschappelijk weten vast te stellen bij enkele jonge adelaarsroggen.

Wat Burgers’ Zoo eveneens heeft aangetoond, is een ander wonderlijk fenomeen. Namelijk dat twee jongen uit dezelfde worp (adelaarsroggen krijgen vaak één jong, maar twee jongen en zelfs drie tegelijkertijd komen ook voor) toch allebei een andere vader hebben! Een fenomeen dat ook in de Griekse mythologie voorkomt. Zo had de halfgod en superheld Herakles een goddelijke vader (Zeus) en een sterfelijke moeder (Alkmene), maar bleek zijn tweelingbroer Iphikles een sterfelijke vader (Amphitryon) te hebben. Zeus had zich vermomd als Amphitryon om de nietsvermoedende Alkmene te verleiden en die bleek ook al zwanger te zijn van de echte Amphitryon. Aldus de mythe.

Genetische variatie

Het enorme kweeksucces van Burgers’ Zoo met gevlekte adelaarsroggen – op het moment van schrijven zijn er zoals eerder vermeld al 71 jongen in Arnhem ter wereld gekomen - brengt echter ook een interessante uitdaging voor de toekomst met zich mee. We moeten immers voorkomen dat op termijn alle adelaarsroggen in Europa genetisch gezien ergens zijn te herleiden naar Burgers’ Zoo, met het oog op een gewenste zo groot mogelijke genetische variatie. Mede om die reden zijn er drie van de huidige volwassen vrouwtjes in de populatie in Europa (twee in Burgers’ Zoo en één in Boulogne-sur-Mer) voorzien van een anticonceptiemiddel: zij hebben al meer dan voldoende nakomelingen verwekt. Het is nu tijd voor de volgende generatie. Door de ouderschapsbepaling zijn alle jongen zo over de verschillende publieksaquaria verdeeld in Europa dat er geen inteelt van kan komen. Leuk is om te zien dat er nu al drie andere aquaria met de soort hebben gekweekt. Twee van die aquaria hebben gekweekt met jongen van Arnhem. Dus de tweede generatie zwemt al op verschillende plaatsen in Europa rond!

Burgers’ Zoo deelt veel kennis en expertise van het kweken met gevlekte adelaarsroggen via lezingen en wetenschappelijke publicaties in de hoop dat steeds meer Europese collega-aquaria in de toekomst succesvol met deze soort weten te kweken. Op die wijze houden we de aquariumpopulatie genetisch gezien zo gevarieerd mogelijk, wat belangrijk is om ook op de lange termijn een gezonde populatie te houden. We zijn dus een groot voorstander van een intensieve internationale samenwerking tussen publieksaquaria.

Bekijk hier een video over het verhuizen van adelaarsroggen